Czy twórcom wolno w swoich utworach przytaczać fragment innego dzieła literackiego, muzycznego, plastycznego? Czy muszą wnosić w związku z tym opłaty lub uzyskać zgodę autora? Jakie zasady regulują te działania? Lektura tego artykułu przyniesie odpowiedź na powyższe wątpliwości.
Czym jest prawo cytatu?
Zgodnie z artykułem 29 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1231), mamy prawo wykorzystywać cudze treści, rysunki oraz fotografie, tworząc i publikując własne dzieło literackie, plastyczne czy muzyczne. Prawo to nazywa się prawem cytatu. Autorom przytaczanych przez nas treści nie przysługuje z tego tytułu żadne wynagrodzenie.
Czy oznacza to, że możemy dowolnie korzystać z czyjejś własności intelektualnej? Okazuje się, że prawo cytatu podlega ograniczeniom co do okoliczności, w których możemy je wykorzystać.
Jak cytować zgodnie z prawem?
Wspomniany artykuł wymienia konkretne cele, które uzasadniają skorzystanie z prawa cytatu. Jeśli więc chcemy uniknąć posądzenia o nielegalne działania, możemy wykorzystać cudzą twórczość tylko w poniższych sytuacjach.
Wyjaśnianie
Jeżeli wykorzystanie fragmentu cudzego dzieła jest niezbędne, by odbiorca w pełni zrozumiał przekaz Twojej twórczości, możesz to zrobić, nie pytając autora o zgodę.
Polemika
Gdy celem utworu jest krytyka literacka, publicystyczna czy inna forma dyskusji na temat jakiegoś dzieła, to wolno zacytować fragment, na którym opiera się ta polemika.
Analiza krytyczna lub naukowa
Możesz przytoczyć cudzą twórczość, jeśli jest ona przedmiotem Twojej szczegółowej analizy, jeśli na przykład piszesz recenzję czy opinię na temat jakiegoś utworu.
Przeczytaj również: Plain language – jak tworzyć treści zgodnie z tą ideą?
Nauczanie
Dozwolone jest wykorzystanie danego dzieła w kontekście edukacyjnym. Przykładem są fragmenty tekstów, fotografie, reprodukcje i in. zamieszczone w podręcznikach i skryptach.
Prawo gatunku twórczości
Niektóre formy twórcze, takie jak satyra, pastisz, karykatura czy parodia, nie mogłyby istnieć bez przytoczenia oryginalnego źródła, które jest inspiracją do ich powstania. W tej sytuacji użycie prawa cytatu również jest dozwolone.
Co, ile i jak wolno cytować?
Przepisy nie precyzują, ile linijek czy rozdziałów danego dzieła można przytoczyć, używając prawa cytatu. Artykuł 29 mówi o „urywkach” rozpowszechnionych utworów oraz o „drobnych utworach w całości”.
Ważne, by cytowane dzieła były już opublikowane. Prawa cytatu nie wykorzystamy więc np. do zdjęć z wakacji, które przysłał nam znajomy.
Utwór, w którym wykorzystujemy czyjąś twórczość, musi stanowić spójną całość bez tych dodanych fragmentów. Nawet po ich usunięciu nie może stracić nic ze swej wartości.
Ponadto, aby nasze działania były w pełni legalne, musimy przestrzegać poniższych zasad:
- oznaczyć wykorzystany fragment, by wyróżniał się na tle naszej pracy;
- podać tytuł, dane identyfikacyjne autora oraz źródło, z którego korzystaliśmy;
- zachować przytaczane dzieło w formie niezmieniającej przekazu zamierzonego przez twórcę.
Korzystając z prawa cytatu, pamiętajmy, że ma ono zastosowanie w konkretnych celach i wymaga od nas zachowania opisanych w ustawie zasad. Nie można go nadużywać, bo w przeciwnym razie możemy być posądzeni o plagiat.
Autor tekstu: Magdalena Zielińska
Lektorka i metodyczka języka angielskiego z wieloletnim doświadczeniem w nauczaniu oraz tworzeniu materiałów edukacyjnych. Pisanie to naturalne przedłużenie mojej pracy – tworzę treści, które uczą, wspierają rozwój i inspirują. Specjalizuję się w tematyce związanej z edukacją, językiem i rozwojem osobistym, ale przygotuję też artykuły, newslettery, posty, e-booki czy treści sprzedażowe z innych dziedzin. Piszę w języku polskim i angielskim, łącząc znajomość SEO z dbałością o poprawność i precyzję językową.